Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 324

RESPONSABILITÉ ADMINISTRATIVE

407. La présomption de causalité établie par le juge entre la vaccination contre l'hépatite B et la sclérose en plaques. - Le lien de
cause à effet entre l'inoculation du vaccin contre l'hépatite B et le développement de la sclérose en plaques n'a jamais été scientifiquement établi. Les victimes de l'hépatite B ne se voient pas appliquer la présomption
légale instaurée par l'article 102 de la loi du 4 mars 2002 pour l'hépatite
C. En revanche, elles bénéficient d'une présomption créée par voie jurisprudentielle. Dans quatre arrêts rendus le 9 mars 2007, le Conseil d'État32
présume en effet ce lien de causalité, mais il vérifie de manière rigoureuse que l'apparition de cette maladie suit de très peu (moins de trois
mois) l'inoculation du vaccin et que le malade ne présentait pas l'affection avant la vaccination33. Comme dans les autres hypothèses, la victime
doit donc réunir un faisceau d'indices pour que la présomption puisse
jouer. La spécificité de cette hypothèse tient cependant aux données
scientifiques. Il est scientifiquement établi que l'hépatite C peut être
transmise par du sang vicié et qu'une transfusion peut donc contaminer
un patient - comme une transfusion peut transmettre le virus du sida. La
présomption présente l'intérêt de dispenser la victime, dans chaque cas
d'espèce, de la preuve du lien de cause à effet alors même que la contamination peut avoir été causée par d'autres sources. En revanche, pour
l'hépatite B, il n'est pas établi scientifiquement qu'une vaccination contre
cette maladie provoque le développement d'une sclérose en plaques. En
dans le cadre de son activité professionnelle la cour administrative d'appel, qui a suffisamment motivé son
arrêt sur ce point, n'a pas inexactement qualifié les faits de l'espèce en admettant le caractère direct du lien
de causalité entre la faute commise par l'État et le décès de M. B. ».
32. CE, 9 mars 2007 (4 esp.), nº 267635, Mme S., Lebon, p. 118, concl. OLSON ; AJDA 2007, p. 861 ; nº 278665,
Commune de Grenoble ; nº 283067, Mme P. ; nº 285288, Mme T.
33. Dans l'arrêt Mme Schwartz, le Conseil d'État considère que : « dès lors que les rapports d'expertise, s'ils
ne l'ont pas affirmé, n'ont pas exclu l'existence d'un tel lien de causalité, l'imputabilité au service de la
sclérose en plaques dont souffre Mme A doit, dans les circonstances particulières de l'espèce, être regardée
comme établie, eu égard, d'une part, au bref délai ayant séparé l'injection de mars 1991 de l'apparition du
premier symptôme cliniquement constaté de la sclérose en plaques ultérieurement diagnostiquée et, d'autre part, à la bonne santé de l'intéressée et à l'absence, chez elle, de tous antécédents à cette pathologie,
antérieurement à sa vaccination » (CE, 9 mars 2007, nº 267635, Mme Schwartz, Lebon, p. 118 ; AJDA 2007,
p. 861, concl. OLSON ; JCP A 2007. 2277, comm. CARPI-PETIT ; JCP A 2007.33, note JEAN-PIERRE ; Gaz. Pal., 7 juin
2007, nº 158, p. 47, note HOCQUET-BERG ; RFDA 2008, p. 549, note DEFOORT). La jurisprudence de 2007 a été
étendue à d'autres maladies que la sclérose en plaques (v. pour la polyarthrite rhumatoïde, CAA Lyon,
8 oct. 2009, nº 07LY01552, Reverdy). Pour une autre affection encore, le Conseil d'État a considéré que le
lien de causalité pouvait être établi dès lors que, selon les connaissances scientifiques disponibles, sa probabilité n'est pas « très faible » (CE, 21 nov. 2012, nº 344561 et nº 344562, Ville de Paris et Landry,
Dr. adm. févr. 2013, comm. 16).
Pour la sclérose en plaques, la Cour de cassation a suivi le raisonnement du Conseil d'État en faisant quant
à elle référence à des « présomptions graves, précises et concordantes » (au sens de l'article 1353 (ancien)
du Code civil, Cass. 1re civ., 22 mai 2008, nº 06-10967, Gacem, Mme Signerin, Mme Kister, Fageolle, Bull. civ. I,
nº 149). Elle a en outre posé une question préjudicielle à la CJUE pour la faire statuer sur la compatibilité
entre les présomptions ainsi mises en œuvre et l'article 4 de la directive 85/374/CEE du Conseil, du 25 juillet 1985, relative au rapprochement des dispositions législatives, réglementaires et administratives des
États membres en matière de responsabilité du fait des produits défectueux (Cass. 1re civ., 12 nov. 2015,
nº 14-18118).
À l'inverse, de manière plus récente, le juge pénal a conclu à l'absence de causalité certaine. Par conséquent, une ordonnance de non-lieu a été rendue par les juges du Pôle santé de Paris le 9 mars 2016, les mis
en cause étant poursuivis pour une « faute d'imprudence ou de négligence ». « Non-lieu dans l'enquête sur
le vaccin contre l'hépatite B », Le Monde.fr, 14 mars 2016.

322



Manuel - Responsabilité administrative - 2e

Table des matières de la publication Manuel - Responsabilité administrative - 2e

Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 1
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 2
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 3
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 4
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 5
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 6
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 7
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 8
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 9
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 10
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 11
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 12
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 13
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 14
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 15
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 16
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 17
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 18
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 19
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 20
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 21
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 22
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 23
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 24
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 25
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 26
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 27
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 28
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 29
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 30
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 31
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 32
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 33
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 34
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 35
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 36
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 37
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 38
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 39
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 40
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 41
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 42
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 43
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 44
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 45
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 46
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 47
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 48
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 49
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 50
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 51
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 52
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 53
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 54
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 55
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 56
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 57
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 58
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 59
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 60
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 61
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 62
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 63
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 64
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 65
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 66
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 67
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 68
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 69
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 70
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 71
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 72
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 73
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 74
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 75
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 76
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 77
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 78
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 79
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 80
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 81
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 82
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 83
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 84
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 85
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 86
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 87
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 88
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 89
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 90
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 91
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 92
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 93
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 94
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 95
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 96
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 97
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 98
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 99
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 100
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 101
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 102
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 103
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 104
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 105
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 106
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 107
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 108
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 109
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 110
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 111
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 112
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 113
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 114
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 115
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 116
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 117
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 118
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 119
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 120
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 121
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 122
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 123
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 124
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 125
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 126
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 127
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 128
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 129
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 130
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 131
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 132
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 133
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 134
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 135
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 136
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 137
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 138
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 139
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 140
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 141
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 142
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 143
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 144
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 145
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 146
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 147
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 148
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 149
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 150
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 151
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 152
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 153
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 154
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 155
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 156
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 157
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 158
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 159
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 160
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 161
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 162
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 163
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 164
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 165
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 166
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 167
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 168
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 169
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 170
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 171
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 172
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 173
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 174
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 175
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 176
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 177
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 178
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 179
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 180
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 181
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 182
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 183
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 184
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 185
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 186
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 187
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 188
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 189
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 190
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 191
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 192
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 193
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 194
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 195
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 196
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 197
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 198
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 199
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 200
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 201
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 202
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 203
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 204
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 205
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 206
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 207
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 208
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 209
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 210
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 211
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 212
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 213
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 214
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 215
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 216
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 217
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 218
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 219
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 220
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 221
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 222
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 223
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 224
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 225
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 226
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 227
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 228
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 229
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 230
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 231
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 232
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 233
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 234
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 235
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 236
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 237
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 238
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 239
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 240
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 241
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 242
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 243
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 244
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 245
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 246
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 247
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 248
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 249
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 250
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 251
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 252
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 253
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 254
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 255
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 256
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 257
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 258
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 259
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 260
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 261
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 262
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 263
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 264
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 265
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 266
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 267
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 268
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 269
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 270
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 271
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 272
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 273
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 274
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 275
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 276
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 277
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 278
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 279
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 280
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 281
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 282
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 283
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 284
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 285
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 286
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 287
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 288
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 289
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 290
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 291
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 292
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 293
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 294
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 295
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 296
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 297
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 298
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 299
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 300
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 301
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 302
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 303
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 304
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 305
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 306
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 307
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 308
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 309
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 310
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 311
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 312
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 313
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 314
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 315
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 316
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 317
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 318
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 319
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 320
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 321
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 322
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 323
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 324
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 325
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 326
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 327
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 328
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 329
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 330
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 331
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 332
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 333
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 334
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 335
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 336
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 337
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 338
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 339
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 340
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 341
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 342
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 343
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 344
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 345
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 346
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 347
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 348
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 349
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 350
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 351
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 352
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 353
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 354
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 355
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 356
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 357
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 358
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 359
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 360
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 361
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 362
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 363
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 364
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 365
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 366
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 367
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 368
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 369
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 370
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 371
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 372
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 373
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 374
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 375
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 376
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 377
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 378
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 379
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 380
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 381
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 382
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 383
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 384
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 385
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 386
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 387
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 388
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 389
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 390
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 391
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 392
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 393
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 394
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 395
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 396
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 397
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 398
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 399
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 400
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 401
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 402
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 403
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 404
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 405
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 406
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 407
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 408
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 409
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 410
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 411
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 412
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 413
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 414
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 415
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 416
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 417
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 418
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 419
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 420
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 421
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 422
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 423
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 424
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 425
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 426
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 427
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 428
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 429
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 430
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 431
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 432
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 433
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 434
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 435
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 436
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 437
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 438
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 439
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 440
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 441
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 442
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 443
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 444
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 445
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 446
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 447
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 448
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 449
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 450
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 451
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 452
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 453
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 454
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 455
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 456
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 457
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 458
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 459
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 460
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 461
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 462
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 463
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 464
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 465
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 466
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 467
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 468
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 469
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 470
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 471
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 472
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 473
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 474
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 475
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 476
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 477
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 478
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 479
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 480
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 481
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 482
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 483
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 484
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 485
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 486
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 487
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 488
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 489
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 490
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 491
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 492
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 493
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 494
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 495
Manuel - Responsabilité administrative - 2e - 496
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-13078-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-11728-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-04529-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-13893-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-13077-4
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-10236-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-13087-3
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-10231-3
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-13079-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-13088-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-13071-2
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-13667-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-06155-9
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-13083-5
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-13080-4
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-11729-4
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-11730-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-11727-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-11731-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-13082-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-13086-6
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-13070-5
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-06231-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-07860-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-09102-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-10230-6
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-04532-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-04180-3
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-10240-5
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-10833-9
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-10234-4
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-10226-9
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-10235-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-11267-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-09085-6
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-11280-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-10232-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-11259-6
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-10225-2
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-10227-6
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-07253-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-09089-4
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-09103-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-09080-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-09098-6
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-09076-4
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-09077-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-09084-9
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-09079-5
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-07251-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-07909-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-07259-3
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-06506-9
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-04232-9
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-06478-9
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-05386-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-05461-2
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-04341-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-06474-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-06603-5
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-05450-6
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-04927-4
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-04523-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-03856-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-03873-5
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-06053-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-05104-8
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-04926-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-04931-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-04923-6
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-03874-2
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-04551-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-04220-6
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-03996-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-03928-2
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-03271-9
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-03594-9
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-03382-2
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-03649-6
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-03499-7
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-03500-0
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-03491-1
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-03381-5
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-03388-4
https://www.nxtbook.com/lextenso-editions/LGDJ/978-2-275-03157-6
https://www.nxtbookmedia.com